एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स (ईएसआय योजना) बद्दल सर्व काही

व्यस्त वेळापत्रक आणि गतिहीन जीवनशैली पाहता, निरोगी अस्तित्वासाठी सामान्य माणूस काही ना काही दैनंदिन औषधोपचारांचा आधार नक्कीच घेतो.

तथापि, हेल्थकेअरच्या वाढत्या खर्चामुळे असा खर्च नियमितपणे करण्याबाबत चिंता होते, आशा वेळीस इन्शुरन्स योजना मदतीला येते.

या कामगारांच्या गरजा लक्षात घेऊन भारत सरकारने मेडिकल आणीबाणीच्या काळात त्यांना आधार देण्यासाठी ईएसआय योजना सुरू केली.

पुढे वाचा!

Team Digit

एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स योजना (ईएसआयएस): हे काय आहे आणि त्याचा आपल्यावर कसा परिणाम होतो?

एक बहुआयामी सामाजिक सुरक्षा योजना, एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स योजनेचा उद्देश संघटित क्षेत्रात कार्यरत लोकसंख्या आणि त्यांच्यावर अवलंबून असलेल्या सदस्यांना सामाजिक-आर्थिक संरक्षण प्रदान करणे आहे. या इन्शुरन्स योजनेअंतर्गत व्यावसायिक धोके, आजारपण आणि प्रसूतीमुळे मेडिकल आणीबाणीच्या काळात व्यक्तींना आर्थिक मदत मिळू शकते.

या एकात्मिक कार्यक्रमाच्या प्रशासनासाठी जबाबदार असलेल्या कॉर्पोरेट संस्थेला एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स महामंडळ (ईएसआयसी) म्हणतात.

ही योजना एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स कायद्याअंतर्गत लागू केली जाते, ज्याद्वारे प्रत्येक एम्प्लॉयरने या कार्यक्रमांतर्गत नवीन कर्मचाऱ्याची नोंदणी सुनिश्चित करणे आवश्यक आहे.

एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स कायद्याचा आढावा

भारताच्या संसदेने 1948 मध्ये एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स कायदा आणला आणि 1952 मध्ये प्रथम दिल्ली आणि कानपूर येथे तो सुरू केला, ज्यात सुमारे 1.20 लाख कर्मचाऱ्यांचा समावेश होता. या प्राथमिक अंमलबजावणीनंतर स्टेट सरकारांनी अनेक टप्प्यांत देशाच्या अधिकाधिक भागांचा समावेश करण्यासाठी हा उपक्रम हाती घेतला.

या कायद्यात इन्शुअर्ड कर्मचाऱ्यांची पात्रता आणि एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स महामंडळाची (ईएसआयसी) कर्तव्ये आणि जबाबदाऱ्या यासह योजनेच्या वैधतेशी संबंधित अनेक अटी आणि शर्ती परिभाषित केल्या आहेत.

ईएसआय(ESI) योजनेंतर्गत कुटुंबातील सदस्याने इन्शुअर्डचा आश्रित होण्यासाठी काही अटी देखील नमूद केल्या आहेत. या कायद्यानुसार, पात्र आश्रितांमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश आहे:

1. विधवा आईसह कोणतेही पालक.

2. दत्तक किंवा अवैध संततीसह मुले आणि मुली.

3. विधवा किंवा अविवाहित बहीण.

4. एक अल्पवयीन भाऊ.

5. आई-वडिलांचा मृत्यू झाल्यास आजी-आजोबा.

6. विधवा सून.

7. पूर्वअपग्न मुलाची किंवा पूर्वअपग्न मुलीची अल्पवयीन संतती, जर नंतरच्या प्रकरणात मुलाचे कोणतेही पालक हयात नसतील.

एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स अधिनियम 1948 मध्ये 2 योगदान कालावधी आणि 2 रोख फायदा कालावधी देखील निर्दिष्ट केले आहेत जे खालीलप्रमाणे चिन्हांकित आहेत:

कालावधी	महीने
योगदान कालावधी	1 एप्रिल-30 सप्टेंबर, 1 ऑक्टोबर-31 मार्च
कक्ष फायदे कालावधी	1 जानेवारी-31 जून, 1 जुलै-31 डिसेंबर

अंशदान कालावधीतील कर्मचाऱ्याच्या अंशदायी दिवसांवर अवलंबून, त्यानुसार त्यांना पुढील रोख फायदे कालावधीत नुकसान भरपाई मिळू शकते.

ईएसआयसी (एम्प्लॉई स्टेट इन्शुरन्स स्कीम) ची वैशिष्ट्ये काय आहेत?

सरकार पुरस्कृत या इन्शुरन्स योजनेच्या काळजीपूर्वक अभ्यास कराल, तर आपल्याला त्याची काही महत्त्वाची वैशिष्ट्ये जी दिसतात ती येथे देत आहोत.

एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स योजनेचा उद्देश सर्व कामगारांना रु.21000 पेक्षा कमी किंवा त्यापेक्षा कमी मासिक वेतनासह इन्शुरन्स संरक्षण प्रदान करणे आहे.
विशिष्ट आजारांविरुद्ध हेल्थकेअरचा फायदा इन्शुरन्स कंपनी तसेच त्यांच्यावर अवलंबून असलेल्या सदस्यांना मिळू शकतो.
एम्प्लॉयर्ससाठी योगदानाचा सध्याचा दर 3.25% आहे आणि कर्मचाऱ्यांसाठी तो देय वेतनाच्या 0.75% आहे. सरकारने 2019 मध्ये एकूण योगदान 6.5% वरून 4% वर आणले. रु.137 पेक्षा कमी दैनंदिन वेतन असलेल्या कामगारांना त्यांचा वाटा देण्यापासून सूट देण्यात आली आहे.
एम्प्लॉयर्सनी महिन्याच्या 21 दिवसांच्या आत कोणतेही देय योगदान देणे आवश्यक आहे.
स्टेट सरकारांनी ईएसआय योजनेअंतर्गत प्रति व्यक्ती रु. 1500 पर्यंतच्या एकूण मेडिकल खर्चापैकी 1/8 भाग भरणे आवश्यक आहे.
मुदतपूर्व सेवानिवृत्ती किंवा व्हीएचएस योजनेअंतर्गत इन्शुअर्डना ही योजना फायदा देत राहील. अगदी बेरोजगार व्यक्तीदेखील या योजनेचा फायदा 3 वर्षांपर्यंत चालू ठेवू शकते. तथापि, त्यांना त्यांचे टर्मिनेशन पत्र आणि त्यांच्या शेवटच्या कामाच्या ठिकाणाबद्दल सर्व तपशील देणे आवश्यक आहे.
ही योजना हेल्थकेअर इंडिविजुअल्सची गुणवत्ता वाढविण्यास मदत करण्यासाठी अधिक मेडिकल महाविद्यालये उघडण्यास प्रोत्साहित करते.
या योजनेत व्यावसायिक धोक्यातून प्रवास करताना होणाऱ्या अपघातांचा समावेश आहे.
महिला कर्मचाऱ्यांना गरोदरपणाशी संबंधित समस्या उद्भवल्यास विशेष फायदा मिळू शकतो. ते त्यांच्या वेतन स्लॅबवर परिणाम न करता 26 आठवड्यांची प्रसूती रजा 1 महिन्यापर्यंत वाढवू शकतात.

या हेल्थ इन्शुरन्स योजनेची ही सर्व वैशिष्ट्ये आपल्याला अनेक फायदे मिळविण्यास मदत करतात.

ईएसआयसी चे फायदे काय आहेत?

आपण ईएसआय योजनेअंतर्गत नोंदणी केल्यास आपण ईएसआय हॉस्पिटल/ दवाखान्यात खालील फायदे घेऊ शकता.

1.आजारपणाचे फायदे

इन्शुअर्ड कर्मचाऱ्यांना प्रमाणित आजाराच्या कालावधीसाठी त्यांच्या वेतनाच्या 70% रोख भरपाईचा फायदा घेता येईल, जो दरवर्षी 91 दिवसांपर्यंत वैध आहे. अशा फायद्यांचा क्लेम करण्यासाठी, व्यक्तींना योगदान कालावधी दरम्यान कमीतकमी 78 दिवस योगदान देणे आवश्यक आहे.

दीर्घकालीन आजार असलेल्या व्यक्तींना एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स अधिनियम 1948 च्या विस्तारित आजारपणाच्या फायदांतर्गत 2 वर्षांपर्यंत 80% अधिक नुकसान भरपाई चा फायदा मिळू शकतो.

2. मेडिकल फायदे

इन्शुअर्ड आणि त्याच्या वर अवलंबून असलेल्या कुटुंबातील सदस्य या योजनेंतर्गत डॉक्टरांचा सल्ला, औषधोपचार आणि रुग्णवाहिका सेवांसह संपूर्ण मेडिकल आणि शस्त्रक्रिया सेवेचा फायदा घेऊ शकतात.

या योजनेत अशा खर्चासाठी कोणतीही कमाल मर्यादा नमूद केलेली नाही.

3. अपंगत्व (तात्पुरते व कायमस्वरूपी) फायदा

इन्शुअर्ड कामगारांना नोकरीच्या दुखापतीमुळे तात्पुरते अपंगत्व आल्यास नुकसान भरपाई म्हणून त्यांच्या वेतनाच्या 90% रक्कम मिळू शकते.

आपण कोणतेही योगदान दिले आहे की नाही हे सत्य असले तरी हा फायदा नोकरीच्या पहिल्या दिवसापासून ग्राह्य धरला जातो.

अपघाताच्या तारखेनंतर अपंगत्व 3 दिवसांपेक्षा जास्त काळ टिकल्यास उत्पन्न क्षमतेच्या नुकसानीच्या संपूर्ण कालावधीसाठी नुकसान भरपाई दिली जाते.

4. मॅटर्निटी फायदा

गर्भधारणा, गर्भपात, मेडिकल गर्भपात, अकाली जन्म किंवा जाबरदस्तीची विश्रांती यामुळे उद्भवणाऱ्या कोणत्याही हेल्थची गुंतागुंत झाल्यास महिला एम्प्लॉयी रोख फायद्यांचा क्लेम करू शकतात.

मेडिकल गरजेच्या प्रकारानुसार नुकसानभरपाईचा जास्तीत जास्त कालावधी 6-12 महिन्यांच्या दरम्यान बदलतो आणि आणखी 1 महिन्याने वाढविला जाऊ शकतो.

लक्षात घ्या की आपण आपल्या रोख फायदा कालावधीपूर्वी सलग 2 योगदान कालावधीत कमीतकमी 70 दिवस योगदान दिले असेल तरच आपल्याला फायदा होऊ शकतो.

5. मृत्यू झाल्यानंतरचे फायदे

जर एखाद्या इन्शुअर्ड कर्मचाऱ्याचा व्यावसायिक धोक्यामुळे मृत्यू झाला असेल तर त्याच्या वर अवलंबून असलेल्या कुटुंबातील सदस्यांना मृत व्यक्तीच्या वेतनाच्या 90% मासिक नुकसान भरपाई मिळू शकते.

आश्रित पती-पत्नी आणि पालक मृत्यूपर्यंत या फायद्यांचा आनंद घेऊ शकतात, तर अवलंबून असलेल्या मुलांना वयाच्या 25 व्या वर्षापासून फायदा होऊ शकतो.

6.अंत्यविधी खर्च

जर आपण कुटुंबातील आश्रित सदस्य असाल तर निधन पावलेल्या व्यक्तीचे अंत्यसंस्कार करण्यासाठी आपण रु. 10000 पर्यंत क्लेम करू शकता.

7. रिटायरमेंटनंतरचे फायदे

जर आपण कमीतकमी 5 वर्षांसाठी एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्सअंतर्गत कव्हर केले असेल तर आपण आणि आपला जोडीदार आपल्या रिटायरमेंटनंतरही मेडिकल फायद्यांचा आनंद घेऊ शकता.

लक्षात घ्या की योजनेचा फायदा घेण्यासाठी आपल्याला दरवर्षी रु. 120 नाममात्र शुल्क भरावे लागेल.

8. बेरोजगार व्यक्तींसाठी तरतूद

कमीत कमी 3 वर्षे इन्शुअर्ड एम्प्लॉयी राहिल्यानंतर कामावरून काढून टाकणे, कामाचे ठिकाण बंद करणे किंवा कायमचे अपंगत्व यामुळे आपण बेरोजगार असाल, तरीही आपल्याला राजीव गांधी श्रमिक कल्याण योजनेअंतर्गत विशिष्ट फायदा मिळू शकतात.

या फायद्यांमध्ये मेडिकल सेवा आणि 1 वर्षापर्यंत आपल्या वेतनाच्या 50% बेरोजगारी भत्ता समाविष्ट आहे.

अटल बीमित व्यक्ती कल्याण योजनेअंतर्गत बेरोजगार लाभार्थी रोख भरपाईचा क्लेम करू शकतात. ईएसआय कायद्याच्या कलम 2(9) अंतर्गत पॉलिसीहोल्डर्सना तीन महिन्यांसाठी त्यांच्या मासिक वेतनाच्या 25% रक्कम मिळेल.

ईएसआय योजनेच्या वरील फायद्यांव्यतिरिक्त, व्यक्ती ईएसआय हॉस्पिटल्स/ दवाखाने वगळता इतर कोणत्याही ठिकाणी बंदिस्त असल्यास रु. 5000 पर्यंत नुकसान भरपाई देखील घेऊ शकतात. तथापि, असे क्लेम केवळ 2 वेळा ग्राह्य धरले जातात.

एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स योजनेंतर्गत कव्हरेजची व्याप्ती

ही योजना दुकाने आणि आस्थापना कायदा किंवा फॅक्टरी अॅक्ट अंतर्गत 10 पेक्षा जास्त किंवा त्यापेक्षा जास्त एम्प्लॉयी असलेल्या भारतातील सर्व व्यावसायिक संस्थांना लागू आहे.

ईएसआयसी कव्हरेजमध्ये काय समाविष्ट आहे हे तपशीलवार समजून घेऊ इच्छित असल्यास, खालील यादी पहा.

एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स कायदा 1948 मधील कलम 2(12) मध्ये सर्व बिगर हंगामी कारखान्यांचा समावेश आहे.
कलम 1(5) नुसार ही योजना सर्व रेस्टॉरंट्स, चित्रपटगृहे, दुकाने, वृत्तपत्र आस्थापना, रस्ते-मोटार वाहतूक उपक्रम आणि हॉटेल्स यांना लागू आहे. त्यानंतर खासगी शैक्षणिक व मेडिकल संस्थांना ईएसआय योजनेत समाविष्ट करण्यासाठी मुदतवाढ देण्यात आली आहे.

आधी नमूद केल्याप्रमाणे, रु.21000 पर्यंत सकल वेतन असलेले कामगार या इन्शुरन्स योजनेचे सदस्यत्व घेऊ शकतात, तर अपंगांसाठी वेतन मर्यादा रु.25000 पर्यंत आहे.

ईएसआयसी(ESIC) साठी नोंदणी कशी करावी?

आपण एखाद्या कंपनीचे मालक असाल आणि ईएसआयसी अंतर्गत त्याची नोंदणी करू इच्छित असाल तर येथे स्टेप्स प्रमाणे मार्गदर्शक आहे.

स्टेप 1: अधिकृत ईएसआयसी पोर्टलला भेट द्या आणि "साइन अप" वर क्लिक करा.
स्टेप 2: अचूक तपशीलांसह पुढील स्क्रीनवर फॉर्म भरा आणि सबमिट करा.
स्टेप 3: यानंतर, आपल्याला आपल्या नोंदणीकृत ई-मेल आयडीवर आपले वापरकर्ता नाव आणि पासवर्ड तपशील असलेला एक पुष्टी मेल मिळेल.
स्टेप 4: आपले प्राप्त वापरकर्ता नाव आणि पासवर्ड वापरुन, ईएसआयसी पोर्टलवर लॉग इन करा आणि "न्यू एम्प्लॉयर रजिस्ट्रेशन" वर क्लिक करा. ड्रॉप-डाउन मेनूमधून "टाइप ऑफ युनिट" निवडा आणि "सबमिट" निवडा.
स्टेप 5: आता "एम्प्लॉयर रजिस्ट्रेशन फॉर्म 1" भरा आणि सर्व आवश्यक कागदपत्रांसह सबमिट करा.
स्टेप 6: आपल्याला "पेमेंट ऑफ अॅडव्हान्स कॉन्ट्रिब्यूशन" नावाच्या पृष्ठावर पुनर्निर्देशित केले जाईल, जिथे आपल्याला 6 महिन्यांच्या आगाऊ योगदानासाठी रक्कम एंटर करावी लागेल आणि पेमेंट मोड निवडावा लागेल.

पेमेंट पूर्ण झाल्यानंतर, आपल्याला 17 अंकी ईएसआयसी नोंदणी क्रमांक असलेले नोंदणी पत्र (सी -11) मिळेल.

ईएसआयसी(ESIC) नोंदणीसाठी कोणती दस्तऐवज आवश्यक आहेत?

ईएसआयसी अंतर्गत ऑनलाइन नोंदणी करण्यापूर्वी, खालील दस्तऐवज हाताशी ठेवण्याची खात्री करा.

दुकाने व आस्थापना अधिनियम किंवा कारखाना अधिनियमांतर्गत नोंदणी प्रमाणपत्र किंवा परवाना.
भागीदारी कंपन्यांसाठी भागीदारी करार आणि खाजगी मर्यादित कंपन्यांसाठी नोंदणी प्रमाणपत्र.
सर्व कामगारांची त्यांच्या मासिक नुकसान भरपाईच्या तपशीलासह यादी.
सर्व एम्प्लॉयी तसेच व्यावसायिक संस्थेचे संपर्काचा पुरावा आणि पॅन कार्ड.
आस्थापनाचे भागधारक, भागीदार आणि संचालकांची यादी.
एम्प्लॉयी उपस्थिती नोंद वही.

एकदा बिझिनेस मालकांनी या योजनेअंतर्गत यशस्वीरित्या नोंदणी केली की, ते संस्थेत सामील होताच नवीन कर्मचाऱ्यांची नोंदणी करू शकतात. यशस्वी नोंदणीनंतर, प्रत्येक कामगाराला ईएसआयसी किंवा ओळख कार्ड मिळेल, जे त्यांना मेडिकल उपचारांविसाठी या योजनेचा फायदा घेण्यासाठी प्रत्येक वेळी सादर करणे आवश्यक आहे.

एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स कार्ड किंवा पहचान कार्ड बद्दल

जर आपण विचार करत असाल की आपला ईएसआयएस नोंदणीचा पुरावा काय आहे, तर ईएसआय किंवा पहचान कार्ड हे ते दस्तऐवज आहे. हे हॉस्पिटल प्रशासनाला इन्शुअर्डला ओळखण्यास आणि त्याच्या / तिच्या मेडिकल इतिहासाचा शोध घेण्यास आणि खालील तपशील दर्शविण्यास मदत करते.

इन्शुअर्डचे नाव
त्याचा/तिचा इन्शुरन्स क्रमांक
संपर्क पत्त्याचा तपशील
इन्शुअर्डची जन्मतारीख
कुटुंबाचा फोटो

एक एम्प्लॉयी म्हणून, आपल्याला वास्तविक ईएसआय कार्ड जारी होईपर्यंत 90 दिवसांपर्यंत वैध असलेले तात्पुरते ओळखपत्र मिळेल. उत्तरार्ध हे एक कायमस्वरूपी कार्ड आहे जे आयुष्यभर असेच राहील. तथापि, लक्षात घ्या की आपण प्रत्येक वेळी नोकरी बदलताना आपल्या नवीन एम्प्लॉयरच्या पोर्टलमध्ये स्वत: ची नोंदणी करणे आवश्यक आहे.

आपल्याला आपले पहचान कार्ड अजून मिळालं नाही का?

अगदी मूलभूत मेडिकल इन्शुरन्स पॉलिसी पण आपल्या देशातील बहुतेक लोकसंख्येला परवडणारे दिसत नाहीत - एक असा देश जिथे 22% लोकसंख्या दररोज रु.143 पेक्षा कमी कमावते, आंतरराष्ट्रीय दैनंदिन वेतन बेंचमार्क (1).

बरं, आपण नोकरी बदलल्यानंतर आणि ईएसआय योजनेचा भाग बनून वाढत्या हेल्थकेअरच्या खर्चाबद्दलची आपली सर्व चिंता दूर केल्यानंतर आपण एकासाठी अर्ज करू शकता!

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

All

जर ईएसआय(ESI) योगदान कालावधीत माझे मासिक वेतन रु. 21000 पेक्षा जास्त असेल तर काय होईल?

योगदान कालावधीच्या मध्यभागी आपला एकूण पगार रु. 21000 चा टप्पा ओलांडला तरीही, योगदान कालावधी संपेपर्यंत आपल्याला एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स योजनेअंतर्गत संरक्षण मिळत राहील. नियोक्ता 3.25% देईल आणि एम्प्लॉयी या इन्शुरन्स योजनेसाठी 0.75% योगदान देईल.

ईएसआय(ESI) योजनेत कोणतीही रक्कम काढण्याची परवानगी आहे का?

उपलब्ध इतर कोणतीही इन्शुरन्स पॉलिसी म्हणून ईएसआय योजनेचा आणि प्रीमियम म्हणून आपल्या मासिक योगदानाचा विचार करा. ज्याप्रमाणे आपण आर्थिक स्वरूपात प्रीमियम रिडीम करू शकत नाही, त्याचप्रमाणे ईएसआय योजना देखील आपल्याला कोणतीही रक्कम काढण्याची परवानगी देत नाही. त्याऐवजी, ही योजना आपल्याला आणि आपल्या आश्रित कुटुंबातील सदस्यांना ईएसआय-अधिकृत हॉस्पिटल्स आणि दवाखान्यांमध्ये विनामूल्य मेडिकल उपचारांचा फायदा घेण्यासाठी क्लेम करण्याची परवानगी देते.

ईएसआयएस(ESIS) मध्ये क्लेम करण्याची प्रोसेस काय आहे?

ईएसआयएस मध्ये क्लेम सुरू करण्यासाठी दिलेल्या स्टेप्सचे अनुसरण करा.

अधिकृत ईएसआय पोर्टलला भेट द्या.
फॉर्म 15 डाऊनलोड करा आणि अचूक तपशीलांसह भरा.
हा भरलेला फॉर्म एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स महामंडळाकडे जमा करा.

जर एखाद्या एम्प्लॉयरने कापलेले एम्प्लॉयी योगदान देण्यास उशीर केला किंवा अपयशी ठरला तर काय होईल?

एम्प्लॉयी स्टेट इन्शुरन्स कायदा 1948 च्या कलम 40(4) नुसार प्रत्येक एम्प्लॉयरने वेतनातून डीडक्ट केलेली कोणतीही रक्कम प्रत्यक्ष कारणासाठी योगदान म्हणून देणे मॅनडेटरी आहे. नियम 31 अंतर्गत विहित मर्यादेत पेमेंटला उशीर किंवा अपयशी ठरल्यास नियोक्त्याला विलंब किंवा डिफॉल्टच्या एकूण दिवसांसाठी वार्षिक 12% साधे व्याज द्यावे लागेल. हा "विश्वासघात" मानला जातो आणि कायद्याच्या कलम 85 (अ) अंतर्गत दंडनीय गुन्हा देखील आहे.