भारतात इ-पासपोर्ट म्हणजे काय: अर्थ आणि वैशिष्ट्ये

डिजिटायझेशनमुळे जवळपास सर्व KYC कागदपत्रांच्या इलेक्ट्रॉनिक आवृत्ती उपलब्ध झाल्या आहेत. पासपोर्टही याला अपवाद नाही.

परराष्ट्र मंत्री डॉ एस जयशंकर यांच्या माहितीनुसार, भारतीय नागरिक अधिक सुरक्षित फीचर्ससह इ-पासपोर्ट खरेदी करू शकतील. 

इ-पासपोर्ट काय आहे आणि त्याची वैशिष्ट्ये याविषयी सविस्तर माहिती.

इ-पासपोर्ट हा एक चिप-सक्षम पासपोर्ट आहे ज्यात बायोमेट्रिक ओळखपत्र असून ते प्रवास कागदपत्रांची पारदर्शकता आणि सुरक्षितता वाढवते.

मात्र, अर्ज, व्हेरिफिकेशन आणि माहितीच्या बाबतीत तो नियमित पासपोर्टपेक्षा वेगळा नाही.

भारतातील इ-पासपोर्टचे फायदे खालीलप्रमाणे-

• इ-पासपोर्ट असलेल्या प्रवाशांना जास्त वेळ रांगेत उभे राहण्याची गरज नाही कारण हा पासपोर्ट काही सेकंदात स्कॅन करता येतो.

• यामध्ये व्यक्तींचे बायोमेट्रिक रेकॉर्ड असतात. त्यामुळे फसवणूक करणाऱ्यांना डेटा पायरसी करण्यापासून आणि डुप्लिकेट पासपोर्ट बनवण्यापासून रोखता येईल.

• छेडछाड केल्यावर, चिप पासपोर्ट ऑथेंटिकेशन अयशस्वी होईल.

• त्यातून कोणीही डेटा पुसून टाकू शकत नाही.

इ-पासपोर्टची 41 सुरक्षा वैशिष्ट्ये आहेत. अर्जदाराच्या वयाच्या आधारावर ते 5 किंवा 10 वर्षांसाठी वैध आहे. 

यापैकी काही वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे-

• लॅमिनेटेड फिल्ममध्ये एम्बॉस्ड होलोग्राफिक प्रतिमा रंग बदलतात आणि प्रकाशाखाली हलतात.

• धारकाची डेमोग्राफिक माहिती.

• धारकाची बायोमेट्रिक माहिती.

• धारकाच्या हाताच्या सर्व 10 बोटांचे ठसे.

• धारकाचे डोळ्याचे स्कॅन.

• धारकाचा रंगीत फोटो.

• धारकाची डिजिटल सही.

भारतात इ-पासपोर्टसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया नियमित किंवा MRP सारखीच आहे. प्रक्रिया अशी आहे -

• पासपोर्ट सेवा  वेबसाइट वर जा आणि "आता नोंदणी करा" वर क्लिक करा किंवा तुमच्या विद्यमान आयडीने लॉग इन करा.

• "नवीन पासपोर्टसाठी अर्ज करा" किंवा "पासपोर्ट पुन्हा जारी करा" वर क्लिक करा.

• सर्व तपशील प्रदान करा आणि "सबमिट" दाबा.

• पेमेंट करण्यासाठी "पे आणि शेड्यूल अपॉइंटमेंट" वर क्लिक करा.

ही प्रक्रिया पूर्ण केल्यावर, पावती प्रिंट करा किंवा PSK/POPSK/PO वर पोचपावतीचा एसएमएस दाखवा.

इ-पासपोर्टसाठी आवश्यक कागदपत्रे नियमित पासपोर्ट सारखीच असतात. प्रथमच अर्ज करणाऱ्यांना खालील कागदपत्रांची आवश्यकता आहे -

• पत्त्याचा पुरावा - खालीलपैकी कोणतीही कागदपत्र निवासाचा पुरावा म्हणून चालू शकतात-

• आधार कार्ड

• टेलिफोन बिल

• वीज बिल

• पाणी बिल

• गॅस कनेक्शनचा पुरावा

• भाडे करार

• चालू असलेल्या बँक खात्याच्या पासबुकवर संलग्न फोटॉन इट(कोणत्याही अनुसूचित, खाजगी, सार्वजनिक किंवा ग्रामीण, प्रादेशिक बँकेचे खाते)

• पती/पत्नी म्हणून नमूद केलेल्या जोडीदाराच्या पासपोर्टची पहिल्या आणि शेवटच्या पानासह प्रत. तसेच,अर्जदाराचा सध्याचा पत्ता पासपोर्टवर नमूद केलेल्या जोडीदाराच्या पत्त्याशी जुळला पाहिजे.

लक्षात घ्या की व्यक्तींनी गेल्या वर्षभरात त्यांनी ज्या ठिकाणी वास्तव्य केले आहे त्या सर्व ठिकाणांचा तपशील सादर करावा लागेल.

• जन्मतारीख पुरावा - तुम्ही खालीलपैकी कोणतेही एक कागदपत्र जन्मतारखेचा पुरावा म्हणून देऊ शकता -

• कायदेशीर प्राधिकरणाकडून जन्म प्रमाणपत्र.

• अधिकृत शैक्षणिक मंडळाने जारी केलेले मॅट्रिक, बदली किंवा शाळा सोडल्याच्या प्रमाणपत्र ज्यात शाळेत उपस्थित राहण्याची शेवटची तारीख नमूद केलेली असावी 

• पॅन कार्ड

• आधार कार्ड

• ड्रायव्हिंग लायसन्स

• मतदार ओळखपत्र

• अर्जदाराच्या नावे जीवन विमा पॉलिसी

नियमित पासपोर्ट असलेल्यांनी पुन्हा जारी करण्यासाठी अर्ज केला असल्यास त्यांना खालील कागदपत्रे सादर करावी लागतील - 

• मूळ पासपोर्ट

• पासपोर्टच्या पहिल्या आणि शेवटच्या पेजची प्रत.

• निरीक्षण पेज

• ECR किंवा non-ECR पेज

इ-पासपोर्ट हा 64-किलोबाइट स्टोरेज असलेल्या एका एम्बेडेड आयताकृती अँटेना इलेक्ट्रॉनिक चिपच्या संभाव्यतेवर कार्य करतो.

इ-पासपोर्ट म्हणजे काय हे जाणून घेण्यासोबतच, भारतीयांनी ही नवकल्पना निर्माण करणाऱ्यांची माहितीही करून घ्यायला हवी.

हे भारतातील तीन प्रमुख तांत्रिक संस्थांच्या संघटनेने विकसित केले आहे -

• इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी-कानपूर. 

• नॅशनल इन्फॉर्मेटिक्स सेंटर (NIC).  

• इंडिया सिक्युरिटी प्रेस आणि परराष्ट्र मंत्रालयाचे अधिकारी.

जगभरात अखंडपणे काम करण्यासाठी आंतरराष्ट्रीय नागरी विमान वाहतूक संघटनेच्या नियमांचे पालन करावे लागेल. कोणत्याही रिमोट सूत्रांकडून डेटा अ‍ॅक्सेस प्रतिबंधित करण्याच्या दृष्टीने हे डिझाइन केलेले आहे.

इलेक्ट्रॉनिक डेटा चिपसह भारतातील इ-पासपोर्ट नेहमीच्या तुलनेत अधिक सुरक्षितता पुरवण्याचे काम करतो. हे पासपोर्टला त्याच्या मूळ मालकाशी अधिक चांगले जोडते आणि बनावटगिरीला प्रतिबंध करते.

सामान्यतः, नियमित पासपोर्ट किंवा मशीन-रिडेबल पासपोर्ट (MRP) मध्ये अशी डेटाची पाने असतात ज्यात मालकाबद्दल छापलेली माहिती ऑप्टिकल रीडर स्कॅन करू शकतात.

सध्या जगभरातील सुमारे 120 देशांमध्ये इ-पासपोर्टचा वापर सुरू आहे.  कोणत्याही आंतरराष्ट्रीय प्रवासासाठी किंवा कागदपत्रांचा पुरावा म्हणून याचा वापरू शकतात.

आता तुम्हाला इ-पासपोर्ट म्हणजे काय हे माहीत आहे, ते सरकार आणि नागरिक दोघांसाठी किती उपयुक्त आहे हे तुम्हाला समजले आहे. अशाप्रकारची इलेक्ट्रॉनिक चिप-एम्बेडेड कागदपत्रे जारी केल्याने सुरक्षितता वाढेल आणि प्रवासादरम्यान पासपोर्ट व्हेरिफिकेशन प्रक्रिया जलद होईल.